Parafia Rzymskokatolicka 
Św. Wojciecha w Elblągu

Parafia Rzymskokatolicka p.w. Św. Wojciecha w Elblągu

Lata 1909 - 2009

Lokalizacja kościoła i parafii

Na początku XIX w. zabudowa północnych przedmieść Elbląga kończyła się na dzisiejszej ul. Lubranieckiej. Dalej na północ rozciągały się pagórkowate tereny z olchowymi trzęsawiskami, należące do Kasy Miejskiej i wykorzystywane przez mieszkańców przed-mieść, jako bezpłatne pastwiska. Od roku 1801 tereny te początkowo dzierżawił, a potem nabywał kupiec elbląski, Pangritz, który część swojej działki podzielił na małe parcele, dzierżawione kolonistom. Dzierżawcami Pangritza byli zazwyczaj niezamożni robotnicy fabryki Schichaua. Wraz z rozwojem przemysłu w mieście Elblągu, rosła też kolonia, która w roku włączenia jej do miasta Elbląga (1877), liczyła około 3000 mieszkańców, wśród których około 1200. osób było katolikami.

Jedynym kościołem parafialnym w Elblągu, w tym czasie, był kościół Św. Mikołaja. Katolicy mieszkający na kolonii Pangritza mieli daleko na niedzielną Mszę Św., nie mając przy tym odpowiednio utwardzonej drogi.

W roku 1869 władze pruskie zgodziły się na to, by z dotacji należnej kościołowi Św. Mikołaja utworzyć fundusz przyszłej budowy nowego kościoła.

Budowa kościoła i utworzenie parafii

W roku 1883 proboszcz parafii Św. Mikołaja zakupił działkę i znajdującą się na niej dawną karczmę położoną na wzgórzu nazywanym Neue Welt (Nowy Świat). Po dokonaniu koniecznych remontów, w dawnej karczmie urządzono kaplicę pod wezwaniem Św. Józefa i mieszkaniem dla duszpasterza. W maju 1885 roku w zaadoptowanej na kaplicę karczmie, rozpoczął działalność tzw. wikariat lokalny, z pierwszym duszpasterzem Ks. Juliusem Kretschmannem. Fatalny stan budynku kaplicy oraz uroczyście obchodzona w diecezji warmińskiej 900. rocznica męczeńskiej śmierci Św. Wojciecha, której kościół w Elblągu miał być trwałą pamiątką, zmobilizowały duszpasterza i mieszkańców do gromadzenia środków na budo- wę kościoła. Jego budowę rozpoczęto w roku 1901, a uroczysta konsekracja odbyła się 3 lipca 1905 r. Budowniczym kościoła był Ks. Leo Ehlert. Samodzielna parafia pod wezwaniem Św. Wojciecha została erygowana dekretem biskupa warmińskiego, Andreasa Thiela w dniu 22 lutego 1907 r. z terminem wejścia w życie w dniu 1 czerwca 1909. Pierwszym proboszczem powstałej parafii został 15 października 1909 r. Ks. Hugo Ganswindt.

Funkcjonowanie parafii do roku 1945

Praca duszpasterska od początku przynosiła widoczne rezultaty. W parafii istniało wiele stowarzyszeń i organizacji katolickich, a wśród nich: Katolickie Stowarzyszenie Robotnicze, Stowarzyszenie Św. Karola Boromeusza do propagowania  czytelnictwa książek katolickich, stowarzyszenie misyjne Św. Franciszka Ksawerego i inne. Przy parafii działała także szkoła wyznaniowa.

Dwie wojny światowe dość łaskawie obeszły się z tą częścią Elbląga. Kościół Św. Wojciecha szczęśliwie ocalał i jako jedyny w mieście, po II wojnie światowej, pełnił funkcje duszpasterskie. W parafii Św. Wojciecha, w czasie wojny i po jej zakończeniu, trwali na kapłańskim posterunku i pomagali parafianom, Ks. Richard Öllers i Ks. Josef Zimmermann, mimo ich nękania i prześladowania. Niedożywieni, przemęczeni i żyjący w tragicznych warunkach sanitarnych zmarli na tyfus, mając zaledwie 33 lata, w styczniu 1946 r. i spoczęli na cmentarzu parafii Św. Wojciecha.

Po roku 1945…

Zmieniła się struktura ludnościowa mieszkańców parafii Św. Wojciecha. Opiekę duszpasterską nad pozo-stałymi mieszkańcami niemieckojęzycznymi sprawowali: Ks. Ollers i Ks. Zimmermann, a nad przybyłymi przesiedleńcami z Polski i repatriantami, przyjezdni franciszkanie: O. Apoloniusz Żynel i O. Hilary Pracz-Pra-czyński. Po śmierci niemieckich kapłan-ów, zarząd parafią Św. Wojciecha objął O. Hilary Pracz-Praczyński, który kierował nią, z przerwą na prawie 3. letnie  więzienie, do 22 grudnia 1956 r. O. Hilary przystąpił do remontu zdewastowanego przez Rosjan kościoła (dach, okna, organy) i wyremontował plebanię. Skonfiskowane przez Niemców dzwony zastąpił dwoma dzwonami zegarowymi z kościoła Trzech Króli w Elblągu, które poświęcono 23 września 1946 r. W czasie uwięzienia O. Pracz-Praczyńskiego, tymczasowym administratorem parafii, od listopada 1950 r. był Ks. Władysław Błachnio, który 30 kwietnia 1952 roku przekazał parafię O. Jerzemu Wierdakowi, gwardianowi franciszkanów z kościoła Św. Pawła.

W dniu 22 grudnia 1956 roku zarząd parafią Św. Wojciecha przejął Ks. Aleksander Iwanicki, który przez blisko 23 lata nią administrował. Był on kapłanem troszczącym się z wielką gorliwością o poziom życia religijnego parafian i sprawy materialne parafii. Za czasów jego proboszczowania w roku 1957 został zakupiony i umieszczony w głównym ołtarzu obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a w następnym roku wybudowano grotę z figurami Matki Boskiej Lourdzkiej i Św. Bernadety. Gorliwa praca Ks. Iwanickiego nie spotkała się z uznaniem władz państwowych, które prześladowały go, żądając nawet usunięcia z parafii. Ks. Iwanicki złożył rezygnację z parafii Św. Wojciecha i przeszedł na emeryturę 30 lipca 1979 r. Ks. Bp Warmiński Józef Glemp mianował nowym proboszczem Ks. Karola Święckiego (31.07.1979 – 23.03.1984). Kolejnym proboszczem parafii Św. Wojciecha został Ks. Bogusław Sochacki (24.03.1984), który wśród parafian zyskał posłuch i uznanie. Podjął on budowę nowego domu parafialnego, która została przerwana przez ciężką chorobę i śmierć. Jego dzieło kontynuował od 1 lipca 2000 r. następca - Ks. Stanisław Błaszkowski, który dokończył budowę plebanii, uporządkował teren przykościelnego i cmentarz oraz odnowił prezbiterium, nie zaniedbując przy tym troski o dobro duchowe wiernych. Przełożenie dachów na wieży kościoła i nawie głównej oraz nad zakrystiami to ciąg dalszy prac konserwatorskich przy kościele Św. Wojciecha prowadzonych przez obecnego proboszcza, Księdza Walentego Szymańskiego, który objął parafię Św. Wojciecha w sierpniu 2005 roku.

Matka pięciu parafii w Elblągu

Terytorium parafii Św. Wojciecha było bardzo rozległe, choć niezbyt zaludnione. Utworzenie w roku 1977 SM „Zakrzewo” i budowa wielu bloków mieszkalnych spowodowały, że parafia Św. Wojciecha w szybkim tempie zaludniła się, a ilość mieszkańców przekroczyła 20.000 osób. Niemożność zaspo-kojenia potrzeb duszpasterskich w sto-pniu dostatecznym, a także odległość do kościoła wymusiły tworzenie nowych parafii. Z parafii Św. Wojciecha powstały parafie: Św. Pawła (1979), Św. Brata Alberta (1983), Św. Rafała Kalinowskiego (1993 – wydzielona z parafii Św. Alberta), Świętej Rodziny (1994) i Św. Józefa Robotnika (1996 – wydzielona z parafii Św. Rafała). Na dawnym terytorium parafii Św. Wojciecha istnieje obecnie sześć parafii, z ponad 40.000 mieszkańców. Nasza parafia liczy aktualnie 8.670 osób. W ciągu 100 lat istnienia w parafii duszpasterzowało 11 księży proboszczów i administratorów i 63 wikariuszy. Obecnie posługę duszpasterską sprawują w niej: proboszcz - Ks. Walenty Szymański, wikariusz - Ks. Artur Młodziński, Ks. Andrzej Piotrowski – pomoc duszpasterska oraz rezydent - Ks. Kazimierz Pączkowski.

W kolejne 100. lecie historii parafii Św. Wojciecha wpisuje się znaczące wydarzenie, jakim jest uroczyste świętowanie jej jubileuszu, z udziałem Prymasa Polski Józefa Kard. Glempa oraz zaproszonych biskupów i dostojnych gości.

Elbląg, dnia 2 czerwca 2019 roku

(opracował: Ks. W. Szymański)

Kalendarium parafialne

(do dnia wejścia w życie dekretu o utworzeniu naszej parafii)

• 1877 r. – tzw. kolonia Pangritza (dzisiejsza Zawada) włączona do miasta Elbląga,
• 1882 r. – zakupienie działki z dawną karczmą, na utworzenie punktu duszpasterskiego,
• 1885 r. – zaadaptowanie karczmy na kaplicę pw. Św. Józefa i utworzenie wikariatu lokalnego,
• 1901 r. – rozpoczęcie budowy kościoła Św. Wojciecha (budowniczy ks. Leo Ehlert),
• 03 VII 1905 r. – uroczysta konsekracja kościoła Św. Wojciecha, bp Andreas Thiel,
• 22 II 1907 r. – dekret utworzenia parafii Św. Wojciecha, bp Andreas Thiel,
• 01 VI 1909 r. – wejście w życie dekretu o utworzeniu parafii Św. Wojciecha,
• 15 X 1909 r. – mianowanie ks. Hugo Ganswindta proboszczem parafii Św. Wojciecha.

Proboszczowie Parafii Św. Wojciecha w Elblągu,
od utworzenia parafii do dnia dzisiejszego

1. Ks. Hugo Ganswindt 1909 - 1920
2. Ks. Antoni Temma 1920 -  1935
3. Ks. Alojzy Schmauch 1936 - 1940 (wcielony do Wermachtu i wysłany na front wschodni)
4. Ks. Ryszard Ȍllers 1940 - 1945 (wikariusz, zastępował proboszcza)
5. O. Hilary Pracz-Praczyński 1945 - 1956 (1950 - 1953 skazany, był w więzieniu)
6. Ks. Aleksander Iwanicki 1956 - 1979
7. Ks. Karol Święcki 1980 - 1984
8. Ks. Bogusław Sochacki 1984 - 2000
9. Ks. Stanisław Błaszkowski 2000 - 2005
10. Ks. Walenty Szymański 2005 - 2022
11. Ks. kanonik Sylwester Ziemann 2022 -